Odmianami endemicznymi nazywamy takie szczepy winorośli, które w sposób naturalny występują na jednym niewielkim obszarze i nigdzie indziej na świecie. Z powodu naturalnej bariery dla przenoszenia materiału genetycznego, jaką jest morze czy ocean, najczęstszymi obszarami wyodrębniania się endemitów są wyspy.

Nie wszyscy wiedzą, że Sycylia oprócz słynnej na całym świecie słodkiej, wzmacnianej Marsali dysponuje ciekawą reprezentacją win opartych w dużej mierze właśnie na odmianach endemicznych, carricante, minella bianca, nerello cappuccio i nerello mascalese, dzięki wyjątkowej formule chemicznej występującej tam wulkanicznej gleby, porastających głównie zbocza aktywnego wulkanu Etna.

 

Wulkan Etna zimą pokrywa śnieg. Niepowtarzalny mikroklimat i wyjątkowy skład ziemi zmieszanej z wulkanicznym pyłem przyczyniły się do powstania trzech endemicznych odmian winorośli.

 

Nerello cappuccio swą nazwę wzięło od włoskiego słowa “kaptur” – bardzo duże, okrągłe i symetryczne liście w tej odmianie faktycznie zdają się troskliwie osłaniać winogrona przed zmiennymi warunkami pogodowymi. Jagody mają cienką, mocną skórkę i nadają się doskonale do produkcji win o pięknej, intensywnej barwie, jednak o niewielkim potencjale starzenia. Jeśli chodzi o aspekt aromatyczny, nerello cappuccio jest delikatne i subtelne, w kupażach daje się dominować swemu endemicznemu bratu – nerello mascalese. Dopiero jako wino jednoszczepowe prezentuje ciekawy wachlarz zapachów – da się w nim wówczas wyczuć nuty drzewne i waniliowe oraz nikłą słodycz wiśniowej konfitury. Na języku pokazuje orzeźwiającą kwasowość i nieprzytłaczające taniny.

Nerello mascalese swoją nazwę wzięło od równiny Mascali, rozpościerającej się pomiędzy Etną a wybrzeżem. System jego uprawy oparty jest o wielopokoleniową tradycję i właściwie niemożliwy do zmechanizowania. Winorośle rozsadzone są dużo rzadziej, niż w przemysłowej, nowoczesnej praktyce winiarskiej (ok. 3000-3200 winorośli na akr wobec 8000-9000 w uprawie większości popularnych szczepów na świecie), wspierają je podpory z drewna kasztanowego (a nie, jak w produkcji masowej – kraty) wymagają wiele pracy ludzkich rąk i przez to był moment, kiedy niemal porzucono koncepcję żmudnej, rzemieślniczej uprawy tego szczepu. Choć jak jego endemiczny brat ma duże, mięsiste jagody z cienką, “czarną” skórką, na tym kończy się podobieństwo: efekty jego fermentacji zabiera nas w diametralnie innym kierunku. Zapachy, które poczujemy, zarówno w zawierających nerello mascalese kupażach, jak i propozycjach jednoszczepowych, to ostre korzenne przyprawy, nuty tytoniowe, a nawet terpenowe na tle z czerwonych owoców. Smak jest intensywnie wytrawny, garbnikowy i taniczny z długo wyczuwalnym posmakiem lukrecji. Kupaże z przewagą tego szczepu, jak i wina w całości zeń wyprodukowane charakteryzują się dobrym potencjałem starzenia.

 

Odmiana nerello mascalese dojrzewa późno, bo w połowie października. Stanowi powyżej 80% zawartości w kupażach czerwonych win apelacji Etna Rosso DOC.

 

Białą odmianą endemiczną występującą na Sycylii jest minella bianca, uprawiana u podnóża Etny i tam też mająca swoje historyczne korzenie. Pierwszy raz opisana została w XVIII wieku przez włoskiego pisarza i podróżnika, Domenico Sestiniego. Dojrzewa dość wcześnie, bo już w okolicach połowy września. Sycylijscy winiarze wplatają krzewy tego szczepu pomiędzy krzewy innych odmian – zarówno jasnych, jak i ciemnych. W winach, w których minella bianca występuje samodzielnie, aromat dominuje zapach anyżu. W smaku przeważa kwasowość, przez co szczep zdecydowanie lepiej sprawdza się w kupażach (przede wszystkim z popularną nie tylko na Sycylii, ale w całych Włoszech odmianą catarratto bianco oraz będącym podstawą Etna Bianco DOC szczepem carricante), zaś bardzo rzadko występuje w formie wina odmianowego.

 

Minella bianca niemal nie występuje poza prowincją Catania.

 

Drugą z białych odmian endemicznych jest carricante, rosnąca wyłącznie na zboczach Etny, na wysokości ok. 1000 m.n.p.m. – w XIX wieku podjęto próby przeszczepiania jej na inne obszary Sycylii, jednak zakończyło się to niepowodzeniem. Nazwa pochodzi od carica czyli ładowania/objuczania osła, co wynika z olbrzymich ilości owoców, jakimi winorośl tego szczepu potrafi obrodzić pozbawiona troskliwej kontroli winiarza. Powstają z niej wina słomkowo żółte, lekkie, przypominające nieco rieslingi, cytrusowo-mineralne, nie dające zapomnieć o pylistej, wulkanicznej glebie, z jakiej się rodzą, z nutami anyżu i mięty na drugim planie. Szczep ten stanowi podstawę produkcji Etna Bianco DOC (minimum 60%) i Etna Bianco Superiore DOC (minimum 80%), gdzie często uzupełnia się go znaną włoską odmianą catarratto.


Źródła:
Etna: Wine and People, Armando Rotoletti, selfpublished 2015
www.santamarialanave.com/en/nerello-mascalese-grape/
www.santamarialanave.com/en/nerello-cappuccio-grape/
www.winefolly.com/deep-dive/amazing-red-nerello-mascalese/
en.wikipedia.org/wiki/Minella_bianca
carricante.com/grape/
Wine Grapes, J. Robinson, J. Vouillamoz, J. Harding/ Penguin Books Ltd. 2012

Źródła zdjęć:
zdjęcie Etny – domena publiczna
zdjęcie nerello mascalese – Paul and Jill na licencji CC BY 2.0
zdjęcie minella bianca pochodzi z materiałów marketingowych winnicy Ayunta